بچه‌های آسمان؛ اولین کتابخانه تخصصی کودک در کشور
«بچه‌های آسمان» اولین کتابخانه تخصصی کودک مستقل در کشور است که در خیابان سیدرضی ۲۹ قرار دارد. این کتابخانه سال ۱۳۹۴ عنوان کتابخانه نمونه کشوری را به دست آورد.
وقتی به دیدن اولین کتابخانه مستقل کودک مشهد با نام بچه‌های آسمان در سیدرضی ۲۹ می‌روم، از آن چه می‌بینم خوشحال می‌شوم؛ مکانی تمیز و مرتب با مجموعه‌ای از کتاب‌های ارزشمند. این چیزی است که توقع آن را نداشتم، زیرا بحث انتخاب کتاب‌های مناسب کودک کاری است مشکل آن هم در روزگاری که در کشور ما رقم و عدد کتاب‌های کم محتوا یا بی‌محتوا کم نیست و عرصه را بر کتاب‌های جدی و ارزشمند تنگ کرده است.
وارد حیاط کتابخانه که می‌شوی، باید کفش‌ها را در بیاوری و روی موکت تمیزی قدم بزنی که تو را به داخل کتابخانه هدایت می‌کند. هم کتابخانه زیبا تزئین شده است و هم کتاب‌ها دسته‌بندی شده‌اند تا بچه‌ها بتوانند راحت آن چه را می‌خواهند انتخاب کنند.
فضا به گونه‌ای مهیا شده که بچه‌ها فرصت بازی هم داشته باشند و این پیش‌بینی برای کتابخانه‌ای که قرار است مراجعه کنندگان آن بچه‌ها باشند ضروری به نظر می‌رسد، البته بحث ایمنی هم فراموش نشده و وسایل به گونه‌ای جانمایی و طراحی شده که احتمال آسیب به حداقل برسد.
طبقه همکف مخصوص کتاب‌های کودک و خردسال است و طبقه بالا اختصاص دارد به بازی‌های فکری و کتب تربیتی ویژه والدین. برایم جالب است وقتی در بین کتاب‌ها سرک می‌کشم حتی کتاب‌هایی با خط «بریل» را که مخصوص روشن‌دلان است می‌بینم.
خانمی کودک ۶ ماهه‌اش را با آرامش روی زمین گذاشته است و فرزند چهار ساله دیگرش مشغول ورق زدن کتاب‌ها و گاهی نقاشی است. می‌شود احساس امنیت و مهربانی را که برای چند ساعت در یک زن مادر به اوج می‌رسد در این مکان حس کرد، همین می‌شود که مشتاق می‌شویم تا هر چه زودتر درباره تاریخچه و بازتاب حضور این قطعه فرهنگی در شهرم کند و کاو کنم.
خانم لشکری، در یک نگاه ساده به کتابخانه تخصصی کودک بچه‌های آسمان به راحتی از محتوای کتاب‌ها می‌شود فهمید که با فکر و کار مدام چنبن محیط خوبی آماده شده است، بد نیست که برای شروع و آشنایی بیشتر، خودتان این مجموعه را معرفی کنید.
کتابخانه بچه‌های آسمان، اولین کتابخانه تخصصی کودک مستقل در کشور است که درسال ۱۳۹۱ راه‌اندازی شده است. این کتابخانه تحت نظارت و با مجوز اداره کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی فعالیت می‌کند و دارای یک بخش اصلی و دو بخش جانبی است.
بخش اصلی کتابخانه بخش کتاب کودک با ۹ هزار جلد کتاب تجهیز شده است. بخش‌های جانبی شامل بخش امانت و بازی فکری با بیش از ۳۲۰ بازی متنوع و بخش کتاب‌های تربیتی ویژه والدین با هزار جلد کتاب در حال فعالیت است.
این جا همه چیز عالی و خوب است، اما درست در لحظه ورودم گفتم‌ای کاش این کتابخانه در حاشیه خیابان و در معرض دیدعموم بود؟ای کاش بود! مطمئنا آن وقت می‌توانست مخاطبان بیشتری در شهر داشته باشد و به فرهنگ کتاب و کتابخوانی هم بیشتر کمک کند. اما محدودیت‌های مالی فعلا مانع تحقق این آرزوست.
این فکر از کجا آغاز شد؟
در واقع این ایده حاصل تفکر جمعی خانواده بود. الان هم که می‌بینید تمام خانواده پشت این کار هستند. پدر و مادر از نظر اجرایی و فکری بسیار به ما کمک می‌کنند. دوستان و همکاران در طول این چند سال بسیار مشتاقانه و خالصانه و به صورت جهادی و افتخاری در این مجموعه تلاش کرده‌اند و بدون دریافت حقوق، ساعت‌ها وقت خود را صرف فعالیت‌های کتابخانه می‌کنند و همه هدف ما هم ایجاد عادت به مطالعه در خانواده‌ها بوده است.
ما در واقع می‌خواستیم کاری فرهنگی انجام دهیم که نیاز جامعه در آن به شدت احساس می‌شود. بحث کتاب هم مسئله‌ای است که جای کار زیاد دارد و متاسفانه تا رسیدن به نقطه مطلوب هم فاصله زیادی وجود دارد. مقام معظم رهبری هم به عنوان راهبر فرهنگی جامعه، همواره بر اهمیت ترویج مطالعه به ویژه در میان کودکان تاکید داشته‌اند و همه این‌ها موجب شد تا ما به فکر تاسیس چنین کتابخانه‌ای بیفتیم.
آیا مکان‌تان از همان ابتدا در همین خیابان سید رضی ۲۹ بود؟
بله از ابتدا در همین ابعاد مساحت در همین مکان بودیم.
هزینه تهیه کتاب‌ها را چطور تامین می‌کنید؟
از آنجا که کتابخانه ما یک کتابخانه مستقل و خصوصی است در تامین منابع و امکانات به جایی وابسته نیست و هزینه‌ها را خودمان متقبل شدیم. چون ما کتابخانه مستقلی هستیم در اداره کتابخانه‌های عمومی، این مسئله تعریف نشده است که به ما کمک کنند، اما در چند ماه اخیر، چون خود نهاد کتابخانه‌ها به دنبال تجهیز بخش کودک کتابخانه‌هاست، گاهی کتابی برای‌مان ارسال می‌شود. ما خودمان سال ۱۳۹۱ با سه هزار و ۷۰۰ جلد کتاب که حدود دو هزار و ۵۰۰ عنوان بود، کار را شروع کردیم و الان به لطف خدا به ۹ هزار جلد که حدود ۶ هزار و ۵۰۰ عنوان است، رسیده‌ایم.
شهروندان در چه ساعات و روز‌هایی می‌توانند از این مکان استفاده کنند؟
فعالیت کتابخانه در ایام تابستان، روز‌های زوج ساعت از ۱۶ تا ۱۹ و روز‌های فرد از ساعت ۱۰ تا ۱۲:۳۰ است. فعلا شرایط مجموعه به گونه‌ای است که امکان افزایش ساعت کاری را نداریم. البته تجربه نشان داده است برای کسانی که بخواهند از فضا و امکانات استفاده کنند همین میزان هم کافی خواهد بود، چون ما در هرحال هر روز در خدمت مراجعان عزیز هستیم.
عضو گیری‌ها به چه صورت است؟ بیشتر محله را پوشش داده‌اید یا از کل سطح مشهد هم اعضایی هستند که مراجعه کنند؟
هم از اهالی محله و منطقه و هم از تمام سطح شهر عضو داریم. ما از ابتدا تاکنون حدود ۸۰۰ پرونده عضویت از کل شهر داریم که از این تعداد معمولا در هر دوره حدود ۲۰۰ عضو فعال وجود دارد. جالب است بگویم که حتی از گلبهار هم عضو داشته‌ایم.
ما الان خوشحالیم که از مناطق مختلف شهر هم‌چون خواجه‌ربیع، طرق و راه‌های دور هم مراجعه کننده داریم و تنها کاری که توانستیم برای این عزیزان انجام دهیم این بوده است که برای یک ماه ۱۰ کتاب امانت دهیم تا رفت و آمد برای‌شان سخت نباشد.
اما معمولا در فصل مدارس مراجعات متفاوت می‌شود که این نکته هم یکی از مسائل مهم موجود در بحث مطالعه کودکان است. متاسفانه خانواده‌ها به تبع شیوه‌های آموزشی سنتی و گاه نادرست مدارس، در طول سال تحصیلی بچه‌ها را از نعمت مطالعه کتاب‌های غیر درسی محروم و ذهن کودک را در فضای محدود درس‌ها زندانی می‌کنند. در حالی که همین مطالعات غیر درسی اگر استمرار داشته باشد به پرورش فکر و اندیشه کودک و حتی فهم بهتر دروس کمک می‌کند.
الان ما هیچ کتابخانه مستقلی برای کودکان در مشهد نداریم، درست است؟
به این شکل و با این فضا و منابع نداریم. فقط کتابخانه‌های کانون است که به بچه‌های بالای ۶ سال خدمات می‌دهند و بخشی از دغدغه ما این بود که بچه‌های کوچکتر هم نیاز به کتابخوانی و کتابخانه دارند. مخاطبان ما از صفر تا ۱۲ سال هستند که این گروه سنی نیز به چهار زیر گروه تقسیم شده است که همین گروه‌بندی نیز برای راهنمایی بهتر مخاطبان، با برچسب‌های رنگی روی کتاب‌های متناسب هر گروه مشخص شده است.
فکر می‌کنید چرا این کتابخانه از طرف امور کتابخانه‌های کشور به عنوان کتابخانه مستقل برتر سال ۹۴ انتخاب شد؟
ما سعی کردیم این کتابخانه را در حالتی شاید بالاتر از استاندارد‌های کشوری بچرخانیم مثلا الان رده بندی کتاب‌های ما با کتابخانه‌های دیگر فرق دارد کتاب‌ها با رنگ‌های مختلف نشان داده شده اند و هر کودک با یک بار ورود به اینجا می‌تواند تشخیص دهد کدام کتاب برای او مفید است مثلا رنگ سبز فقط برای کودکان بی سواد است و همین مسئله به کودک کمک زیادی می‌کند.
از طرفی نظم حاکم و فکر بر محتوا هم در تصمیم گیری مسئولین بی تاثیر نبوده است یادم هست آقای شمقدری یک بار به همراه چند تن از مسئولین کتاب خانه‌های استان برای بازدید آمده بودند و به دیگران پیشنهاد می‌دادند از این کتابخانه الگو گیری کنند.
مسئول خرید منابع خودتان هستید؟
بله، اما دیگر اعضای هیئت موسس و همکاران هم کمک می‌کنند. ما در هنگام تهیه کتاب اصلا به این فکر نمی‌کنیم که با توجه به هزینه بالای کتاب‌ها، هر کتابی که خریدیم را باید حتما در قفسه بگذاریم، چرا که علیرغم عبور کتاب‌ها از فیلتر ارشاد، متاسفانه محتوای برخی کتاب‌ها مناسب روح و روان و اندیشه و فرهنگ کودکان ما نیست.
مثلا همین امسال از نمایشگاه کتاب تهران شاید حدود ۲۰۰ هزار تومان کتاب را کنار گذاشتیم، یعنی اینقدر واضح می‌گویم تا این حد کتاب‌ها متاسفانه بد بوده است. ما الان در خرید کتاب‌ها اصول مشخصی داریم که بر اساس فرهنگ ملی و دینی، بر مبنای اصول روانشناسی کودکان و با تکیه بر فرمایشات حضرت آقا تدوین شده است.
این اصول قطعا محدودکننده موضوعات و تنوع کتاب‌ها نیست، همان‌طور که دیدید ما در چهارده موضوع متنوع مانند تخیلی، علوم اجتماعی، ایران شناسی، دینی و ... کتاب داریم. اما این مهم است که آنچه را در دسترس مخاطب، به ویژه کودک قرار می‌دهیم از سلامت کامل محتوایی برخوردار باشد و ما در قبال این مساله خود را مسئول می‌دانیم.
به عنوان کسی که تقریبا چند هزار کتاب کودک را خوانده‌اید، نیاز بچه‌های ما را در مطالعه در چه می‌بینید؟
ببینید گروه‌های سنی متفاوت است، ما بچه‌های زیر سه یا چهار ساله‌مان معمولا کتاب‌های شعر دوست دارند و طبیعتا برای‌شان هم بهتر است. مثلا به ریتمیک بودن کار بیشتر توجه می‌کنند و جاذبه بیشتری برای‌شان دارد. در بازار نشر هم برای این گروه سنی بیشتر کتاب‌های شعر تولید می‌شود، اما به شدت برای این گروه سنی ما داستان‌های کوتاه چند خطی نیاز داریم که وجود ندارد، یعنی ببینید بحث داستان هم باید از این سن شروع شود.
ما الان به شدت با کمبود رمان خوب (در حوزه کودک و نوجوان) مواجه هستیم
از طرف دیگر بچه‌های سنین بالاتر مثلا ۱۰-۱۲ ساله علاقه‌مند به رمان و داستان‌های بلند هستند که متاسفانه اکنون آنچه در دسترس این گروه است، بیشتر ترجمه‌هایی است که اغلب دارای تضاد فرهنگی‌اند، یعنی رمان‌هایی که الان در بازار وجود دارد و دو سه ناشری که روی رمان‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند جوری نیست که بشود بگوییم این‌ها از پس تقاضای بچه‌ها بر می‌آیند.
در واقع ما الان به شدت با کمبود رمان خوب (در حوزه کودک و نوجوان) مواجه هستیم. یعنی بچه‌های گروه سنی بالاتر که مراجعه می‌کنند ما جواب خوبی برای‌شان نداریم. نویسنده‌های خودمان هم در این زمینه کم کار هستند و ناشران و مترجمان هم در انتخاب کتاب‌ها دقت نمی‌کنند. همین امسال یکی از ناشرانی که تازه وارد این کار شده است کتاب‌های به ظاهر جذابی چاپ کرده است که قیمت هر کدام بین ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان است، اما انگار هیچ اصول مشخصی برای انتخاب رمان‌ها وجود نداشته و از لحاظ محتوایی بسیار ضعیف و بعضی حتی مضرند.
برنامه‌ای برای گسترش کار دارید؟
بله، قطعا هدف ما این است که بتوانیم این خدمات را به مخاطبان بیشتری و با سطح بالاتری ارائه دهیم. اگرچه ما به دلیل محدودیت‌های مالی، تبلیغات محیطی نداشته‌ایم، اما الان به نظر من مشکل اصلی تبلیغات نیست؛ مشکل اصلی ما بحث ضعف فرهنگ مطالعه است که هنوز نگذاشته این کتابخانه گسترش پیدا کند.
جالب است که در همین کوچه خودمان تعداد خانواده‌هایی که فرزندشان را عضو کتابخانه کرده‌اند به عدد انگشتان دست هم نمی‌رسد. خیلی از والدین هنوز اهمیت این مساله را درک نکرده‌اند که فرزندشان عضو کتابخانه شود یا برای کتابخوانی فرزندشان هزینه کنند و کتاب بخرند و متاسفانه این مشکل در سطح جامعه وجود دارد و هدف ما این است که فرهنگ را بالا ببریم، چرا که حضرت آقا هم مدام در صحبت‌های‌شان می‌گویند که قدم اول این است که عادت به کتابخوانی ایجاد شود و مردم تا وقتی که به کتاب خواندن عادت نکنند خیلی مسایل حل نخواهد شد.
دیدم در کتابخانه کتابی با خط بریل داشتید یعنی عضوی روشن دل هم دارید؟
تقریبا دو سال پیش یک مراجعه کننده کم بینا داشتیم که در آن وقت شرمنده‌اش شدیم. همان وقت خیلی حسرت خوردم که‌ای کاش چند کتاب به خط بریل هم داشتیم. به لطف خدا انتشارات کانون، کتاب‌های بریل چاپ کرده که ما هم چند کتاب تهیه کردیم که حتی اگر یک کودک کم‌بینا یا نابینا هم بیاید پاسخگو باشیم.
به عنوان حرف آخر چه صحبتی با خانواده‌ها دارید؟
ما از ابتدا سعی کردیم تا محیطی را برای کودکان فراهم کنیم تا کتاب خواندن را جزئی از بازی و زندگی خود بدانند. اینجا هیچکس برای سرخوردن یا توپ بازی کردن یا دویدن بچه‌ها را توبیخ نمی‌کند. گاهی حتی بچه‌ها در تونل بازی یا روی سرسره کتاب می‌خوانند و همین موجب علاقه‌مندی بیشتر آن‌ها به کتاب می‌شود. کودکان باید کتاب را لمس کنند، با آن بازی کنند و درآن جست و جو کنند. عادت به مطالعه و عشق به خواندن زمانی در کودک پدیدار می‌شودکه خواندن را عاملی برای لذت و شادی خود بدانند.
بازدید از کتابخانه‌ها می‌تواند برای آشنایی با کتاب و درونمایه‌های مناسب بسیار سودمند باشد. خانواده‌ها باید در برنامه زندگی و هزینه‌های جاری خود، وقت و هزینه‌ای هم برای کتابخوانی فرزندان‌شان در نظر بگیرند. در واقع کتاب باید جزئی از زندگی همه ما باشد.
بیشتر وقت‌ها ما کتاب‌های مناسب سن و وضعیت کودکان را نمی‌شناسیم، بنابراین باید خانواده‌ها روش انتخاب کتاب‌های خوب را بیاموزند و به کودکان‌شان آموزش دهند. حضور والدین همراه کودکان درکتابخانه‌ها در این مسیر بسیار موثر خواهد بود و از همه مهم‌تر این‌که بزرگ‌تر‌ها باید خودشان هم کتاب‌خوان شوند. اگر می‌خواهیم کودکان مطالعه کنند، آن‌ها باید ببینندکه ما بزرگ‌تر‌ها نیز مطالعه می‌کنیم. رفتار ما بیش از گفتارمان الگوی کودکان است.
* این گزارش پنج شنبه، ۲۵ شهریور ۹۵ در شماره ۲۰۷ شهرآرامحله منطقه ۱۱ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
گذرحسنقلی شاملو؛ یادگار صفوی 
صد سال پیش مشهدی‌ها چه کاره بودند؟ 